Zofia Kielan-Jaworowska

---

Życiorys

Zofia Kielan-Jaworowska, córka Franciszka oraz Marii Kielan z d. Osińska, była osobą o niezwykłej biografii. Była również siostrą Krystyny Rybickiej. W 1934 roku, Zofia razem z rodziną przeprowadziła się do Warszawy. W czasach przedwojennych należała do harcerstwa, a podczas II wojny światowej angażowała się w pomoc żydowskim dziewczynkom, takim jak Janina (Jana) Prot (1926–2011) oraz Romana Laks (ur. 1935). Warto również podkreślić, że była członkinią Szarych Szeregów i brała udział w powstaniu warszawskim jako sanitariuszka. W czasie trwania konfliktu, działała w Obwodzie Żoliborz Armii Krajowej, gdzie przynależała do zgrupowania Żubr.

Po wojnie, Zofia rozpoczęła studia z zakresu biologii na Uniwersytecie Warszawskim. W czasie wojny uczestniczyła w tajnych kompletach, a następnie ukończyła Wydział Matematyczno-Przyrodniczy w 1949 roku. Uzyskała stopień doktora w 1953, a tytuł profesora przyznano jej w 1961 roku. Jej początkowe badania naukowe koncentrowały się na trylobitach ordowiku i dewonu Europy Środkowej.

W latach 1963–1971, była organizatorem i kierownikiem polsko-mongolskich wypraw paleontologicznych, które odbyły się na pustyni Gobi. To właśnie tam dokonano wielu znaczących odkryć, w tym nowych gatunków dinozaurów oraz pierwotnych ssaków z epoki późnej kredy. W trakcie tych ekspedycji wydobyto cenne okazy z kredy oraz paleogenu, takie jak krokodyle, jaszczurki, żółwie i ptaki. Zofia Kielan-Jaworowska była autorką ponad 220 artykułów naukowych, a jej badania nad prymitywnymi ssakami, w tym wieloguzkowcami, ustanowiły ją za liderkę w tej dziedzinie na świecie.

Wśród jej znaczących osiągnięć znajduje się współautorstwo książki „Mammals from the Age of Dinosaurs” (Ssaki ery dinozaurów), wydanej przez Columbia University Press w 2004 roku, za którą otrzymała Nagrodę Fundacji na rzecz Nauki Polskiej. Zofia wykładała także na renomowanych uczelniach, takich jak Harvard University, Université de Paris VII oraz Uniwersytet w Oslo, gdzie przez okres od 1987 do 1995 roku kierowała katedrą paleontologii. Była aktywną członkinią wielu towarzystw naukowych, w tym Polskiej Akademii Nauk, Norweskiej Akademii Nauk, Academia Europea oraz Polskiego Towarzystwa Geograficznego.

Wielu naukowców nadało jej imię dziesiątkom gatunków i rodzajów wymarłych zwierząt, w tym Kielanodon, Kielantherium, Zofiabaatar, Zofiagale oraz Indobaatar zofiae. Zofia Kielan-Jaworowska była żoną Zbigniewa Jaworowskiego i zdecydowała się nie przyjąć religii, ponieważ była ateistką. Po zakończeniu swojego życia została pochowana na cmentarzu komunalnym Północnym w Warszawie.

Odznaczenia i wyróżnienia

Zofia Kielan-Jaworowska, znana ze swoich wyjątkowych osiągnięć w dziedzinie nauki i paleontologii, została uhonorowana szeregiem odznaczeń oraz wyróżnień, które podkreślają jej wkład w rozwój nauki i społeczeństwa.

• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski przyznany w 1966 roku,
• Nagroda „Problemów” zdobyta również w 1966 roku,
• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski, który otrzymała w 1973 roku,
• Warszawski Krzyż Powstańczy, przyznany jej w 1985 roku,
• Doktorat honoris causa Uniwersytetu Camerino we Włoszech z 1989 roku,
• Nagroda im. Alfreda Jurzykowskiego Fundacji Kościuszkowskiej w Nowym Jorku zdobyta w 1994 roku,
• Walter Granger Memorial Award, nagroda za działalność eksploratorską w Stanach Zjednoczonych, przyznana w 1988 roku,
• Romer-Simpson Medal, najwyższe odznaczenie przyznawane przez Towarzystwo Paleontologii Kręgowców w Stanach Zjednoczonych, zdobyta w 1995 roku,
• Krzyż i tytuł Weterana Walk o Wolność i Niepodległość, przyznane w 1999 roku,
• Sprawiedliwy wśród Narodów Świata, również z 1999 roku,
• Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski, przyznany „w uznaniu wybitnych zasług w działalności naukowej i dydaktycznej, za osiągnięcia w pracy zawodowej” w 2002 roku,
• Nagroda Fundacji na rzecz Nauki Polskiej z 2005 roku.

Wszystkie te wyróżnienia stanowią świadectwo nie tylko jej umiejętności badawczej, ale także ogromnego wkładu w rozwój wiedzy i popularyzację nauki.

Wybrane publikacje naukowe

Oto niezwykle interesująca lista publikacji naukowych, które zostały opracowane przez Zofię Kielan-Jaworowską, wybitną postać w dziedzinie paleontologii. Prace te odzwierciedlają jej wkład w badania nad skamieniałościami i ewolucją ssaków. Poniżej znajduje się zestawienie wybranych badań:

• Kielan, Z. 1953. Les trilobites Mésodévoniens des Monts des Sainte-Croix. Palaeontologia Polonica, 6: 50 pp,
• Kielan-Jaworowska, Z. 1968. Scolecodonts versus jaw apparatuses. Lethaia, 1: 39-49,
• Kielan-Jaworowska, Z. 1969. Discovery of a multituberculate marsupial bone. Nature, 222: 1091-1092,
• Kielan-Jaworowska, Z. i Sochava, A.V. 1969. The first multituberculate from the Uppermost Cretaceous of the Gobi Desert. Acta Palaeontologica Polonica, 14: 355-371,
• Kielan-Jaworowska, Z. 1970. Unknown structures in multituberculate skull. Nature 226: 974-976,
• Butler, P.M. i Kielan-Jaworowska, Z. 1973: Is Deltatheridium a marsupial? – Nature 245: 105-106,
• Kielan-Jaworowska, Z. 1975. Possible occurrence of marsupial bones in Cretaceous eutherian mammals. Nature, 255: 698-699,
• Crompton, A.W. i Kielan-Jaworowska, Z. 1978. Molar structure and occlusion in Cretaceous therian mammals. In Butler, P.M. i Joysey, K.A. (red.), Studies in the Development, Function and Evolution of Teeth: 249-289. Academic Press, Londyn i Nowy Jork,
• Kielan-Jaworowska, Z. 1979. Pelvic structure and nature of reproduction in Multituberculata. Nature, 277: 402-403,
• Lillegraven, J.A., Kielan-Jaworowska, Z. i Clemens, W.A. (red.), Mesozoic Mammals. The First Two-thirds of Mammalian History. University of California Press, Berkeley: 99-149,
• Kielan-Jaworowska, Z. 1980. Absence of ptilodonoidean multituberculates in Asia and its paleogeographic implications. Lethaia, 13: 169-175,
• Fosse, G., Kielan-Jaworowska, Z. i Skaale, S.G. 1985. The microstructure of tooth enamel in multituberculate mammals. Palaeontology, 28: 435-449,
• Kielan-Jaworowska, Z., Presley, R. i Poplin, C. 1986. Cranial vascular system in taeniolabidoid multituberculate mammals. Transactions of the Royal Society of London, B. Biological Sciences, 313: 525-602,
• Kielan-Jaworowska, Z., Dashzeveg, D. i Trofimov, B.A., 1987. Early Cretaceous multituberculates from Asia and a comparison with British and North American Jurassic forms. Acta Palaeontologica Polonica, 32: 3-47,
• Kielan-Jaworowska, Z., Crompton, A.W. i Jenkins F.A. 1987. The origin of egg laying mammals. Nature, 326: 871-873,
• Hopson, J.A., Kielan-Jaworowska, Z. i Allin, E.F. 1989. The cryptic jugal in multituberculates. Journal of Vertebrate Paleontology, 9: 201-209,
• Kielan-Jaworowska, Z. i Nessov, L.A. 1990. On the metatherian nature of the Deltatheroida, a sister group of the Marsupialia. Lethaia, 23: 1-10,
• Kielan-Jaworowska, Z. i Ensom, P. 1992. Multituberculate mammals from the Purbeck Limestone Formation (Late Jurassic) of Southern England. Palaeontology, 36: 95-126,
• Krause, D.W., Kielan-Jaworowska, Z. i Bonaparte, J.F. 1992. Ferugliotherium the first multituberculate from South America. Journal of Vertebrate Paleontology, 12: 351-376,
• Kielan-Jaworowska, Z. i Ensom, P.C. 1994. Tiny plagiaulacoid multituberculate mammals from the Purbeck Limestone Formation of Dorset, England. –Palaeontology, 37: 17-31,
• Kielan-Jaworowska, Z. 1997. Characters of multituberculates neglected in phylogenetic analyses of early mammals. Lethaia, 29: 249-266,
• Kielan-Jaworowska, Z., Cifelli, R. i Luo, Z. 1998. Alleged Cretaceous placental from down under. Lethaia 31: 267-268,
• Luo: Z.-X., Cifelli, R.L., i Kielan-Jaworowska, Z. 2001. Dual origin of tribosphenic mammals. Nature 409: 53-57,
• Kielan-Jaworowska, Z. i Hurum, J.H. 2001. Phylogeny and systematics of multituberculate mammals. Palaeontology 44: 389-429,
• Zofia Kielan-Jaworowska, Richard L. Cifelli, i Zhe-Xi Luo, 2004. Mammals from the age of dinosaurs: origins, evolution, and structure. Nowy Jork: Columbia University Press. ISBN 0-231-11918-6.

Upamiętnienie

W 2021 roku zadebiutowała gra karciana zatytułowana Akademia Superbohaterów, która poświęcona jest polskim naukowcom oraz naukowczyniom. Gra została opracowana przez Tomasza Rożka w ramach kreatywnego projektu o nazwie Akademia Superbohaterów. W tej grze jednym z wyróżnionych bohaterów jest Zofia Kielan, znana postać w świecie nauki.

---

Oceń: Zofia Kielan-Jaworowska

---