Mordechaj Canin

---

Życiorys

Mordechaj Canin był człowiekiem o bogatej i złożonej biografii. Urodził się w rodzinie, w której tradycja i kultura żydowska odgrywały kluczową rolę. Jego ojciec, Dawid Cukierman, prowadził biuro podań w Sokołowie Podlaskim, natomiast matka, Towa Malki Cukierman, była również osobą znaczącą w jego życiu. Mordechaj był jednym z sześciorga dzieci w rodzinie; jego najstarszy brat Herman (Henryk) w latach trzydziestych wyemigrował z ojcem do Australii, a później do Nowej Zelandii. Również najstarsza siostra Felicja opuściła rodzinne strony, przenosząc się do Palestyny. Inna siostra, Estera (Elza), w późniejszym czasie została żoną Stanisława Jerzego Leca. W rodzinie Canin nie zabrakło również siostrzyczek, takich jak Rysia (Rywka) oraz najmłodsza Batia.

W latach swojej młodości w Sokołowie Podlaskim Mordechaj uczęszczał do chederu oraz jesziwy. Po przeprowadzce do Warszawy w 1921 roku z rodzicami, rozpoczął naukę w polskim gimnazjum. To właśnie w Warszawie zadebiutował w 1929 roku jako autor, publikując opowiadania oraz felietony w prasie jidyszowej. Z tego okresu pochodzi jego pseudonim literacki – Canin, który stał się jego znanym nazwiskiem. Do wybuchu II wojny światowej aktywnie pracował jako dziennikarz w Jidyszy, współpracując z takimi gazetami jak „Ojfgang” oraz „Naje Folkscajtung”. Oprócz pracy w mediach, Canin opublikował również dwa ważne dzieła: zbiór opowiadań „Wiwat żyje!” (1933) oraz powieść „Na podmokłej ziemi” (1935).

W 1939 roku wziął udział w kampanii wrześniowej, a po jej zakończeniu znalazł się na Litwie. Dzięki dokumentom wystawionym przez japońskiego konsula w Kownie, Chiune Sugiharę, zdołał przebyć skomplikowaną trasę przez ZSRR, Japonię, Chiny, Indie, aż do Egiptu, co pozwoliło mu dotrzeć do Palestyny. Uzyskał tam brytyjskie obywatelstwo, co otworzyło przed nim nowe możliwości kariery dziennikarskiej i literackiej.

W latach 1945-1947 wielokrotnie odwiedzał Polskę, aby opisać zmiany, które zaszły w kraju po Zagładzie. Jego relacje były publikowane w „Forwerts”, nowojorskiej gazecie wydawanej w jidysz. W 1952 roku w Izraelu ukazał się zbiór jego tekstów z tych podróży, a polski przekład tych materiałów wydano w 2018 roku pod tytułem „Przez ruiny i zgliszcza”.

Canin był także znaczącą postacią w propagowaniu kultury jidysz w Izraelu. Założył i pełnił rolę redaktora naczelnego czasopisma „Lecte Najes”, które istniało w latach 1949-2006. Przez kilka lat przewodniczył także Bejt Lejwik, Związkowi Literatów i Dziennikarzy piszących w jidysz. Dorobek literacki Canina obejmował nie tylko powieści, ale także opowiadania, recenzje i biografie, a jego wkład w literaturę jidyszowy można określić jako niezwykle bogaty.

Warto również wspomnieć, że Mordechaj Canin był autorem dwóch kluczowych słowników: jidyszowo-hebrajskiego (1982) oraz hebrajsko-jidyszowego (1983). Jego życie zakończyło się w Tel Awiwie 4 lutego 2009 roku w wieku 103 lat. Żoną Canina była Dora Canin, która odeszła w 1996 roku.

Wybrana twórczość

Mordechaj Canin jest uznawanym autorem, którego twórczość obejmuje wiele gatunków literackich, w tym opowiadania, powieści oraz eseje. Jego dzieła charakteryzują się głębokim zrozumieniem kultury żydowskiej oraz historycznych kontekstów.

• – Wiwat lebn! (Wiwat życie!, 1933), zbiór opowiadań,
• – Ojf zumpiker erd (Na podmokłej ziemi, 1935), powieść,
• – Wuhin gejt Japan (Dokąd zmierza Japonia, 1942), zbiór reportaży,
• – Iber sztejn un sztok. A rajze iber hunder chorew-geworene kehiles in Pojln (1952), wydana po polsku jako Przez ruiny i zgliszcza. Podróż po stu zgładzonych gminach żydowskich w Polsce (Wydawnictwo Nisza, Warszawa 2018, ISBN 978-83-62795-81-9),
• – Szabesdike szmuesn (Szabasowe pogawędki, 1957), felietony,
• – Artopanus kumt curik ahejm (Artopanus wraca do domu), cykl sześciu powieści historycznych, obejmujący dzieje Żydów od podboju Judei przez Rzymian do współczesności:
• – Jeruszolajim un Rojm (Jerozolima i Rzym, 1966),
• – Fremde himlen (Obce nieba, 1968),
• – Libszaft in gewiter (Miłość w czasie burzy, 1972),
• – Di meride fun Meżiboż (Bunt Meżiboża, 1976),
• – Der Jardn falt arajn in Jam Hamelech (Jordan wpada do Morza Martwego, 1981),
• – Der gzar-din (Wyrok, 1985),
• – Grenecn biz cum himl (Granice do samego nieba, 1969/1970), autobiografia,
• – Zumersznej (Letni śnieg, 1992), wybór esejów i opowiadań.

---

Oceń: Mordechaj Canin

---